Do tego dochodzą wymagania BHP, ograniczenia wynikające z ochrony przeciwpożarowej, a także potrzeba ograniczania wydatków na ogrzewanie.

Ogrzewanie

Specyfika warsztatów sprawia, że tradycyjne ogrzewanie wodne, doskonale sprawdzające się w pomieszczeniach mieszkalnych i biurowych, często zawodzi. Wynika to z potrzeby ogrzania dużej objętości powietrza w stosunkowo krótkim czasie. Potrzebne do tego grzejniki wodne musiałyby mieć bardzo dużą powierzchnię.

Sprawdzonym rozwiązaniem są nagrzewnice, w których strumień powietrza opływa element grzejny o bardzo wysokiej temperaturze, liczonej w setkach stopni Celsjusza. Jako paliwo wykorzystywane są: olej opałowy, gaz oraz nadal kontrowersyjny przepracowany olej silnikowy (lub inny olej dopuszczony przez producenta nagrzewnicy). Można spotkać także nagrzewnice elektryczne, choć przy obecnych cenach energii elektrycznej i stosunkowo niewielkiej sprawności sprawdzają się one przede wszystkim tam, gdzie zainstalowano wydajną instalację fotowoltaiczną.

Nagrzewnice olejowe są chętnie stosowane ze względu na powszechną dostępność przepracowanego oleju silnikowego. Rodzaj paliwa warto jednak przemyśleć. Od lat można zauważyć tendencję do odchodzenia od paliw płynnych, zwłaszcza jeśli nie spełniają one surowych wymagań stawianych paliwom. Przepracowany olej można bezpiecznie spalać tylko w przystosowanych do tego urządzeniach, a nawet wtedy kontrola składu spalin może wykazać liczne nieprawidłowości. Poza tym przepisy nakładają na warsztaty obowiązek nadzorowania obrotu olejem silnikowym – zarówno nowym,
jak i zużytym.

Wkrótce oczekujemy zmiany przepisów dotyczących instalacji i eksploatacji instalacji gazowych. Może to doprowadzić do eliminacji nagrzewnic gazowych. Gdzieś w tle zawsze pojawia się myśl, że w końcu wszyscy będą musieli zainstalować nagrzewnice elektryczne. Takie rozwiązanie ma wiele zalet, ale wysokie ceny energii elektrycznej skutecznie je niwelują.

Szukając optymalnego miejsca do zainstalowania nagrzewnicy olejowej, trzeba pamiętać, że temperatura ogrzanego, wydmuchiwanego z dużą prędkością powietrza może przekroczyć 90–100°C. Umieszczenie w pobliżu materiałów wrażliwych na wysokie temperatury (a tym bardziej łatwopalnych) grozi pożarem.

Regulacja temperatury

Skutecznym sposobem zmniejszenia kosztów ogrzewania jest opracowanie optymalnego schematu utrzymywania temperatury w pomieszczeniach. Można ją obniżyć po godzinach pracy oraz w czasie dni wolnych, ale trzeba ustalić minimalną dopuszczalną bezpieczną temperaturę dla pojazdów wprowadzonych do warsztatu oraz dla narzędzi, płynów eksploatacyjnych, środków chemicznych oraz instalacji, w które wyposażony jest warsztat.

Szczególną uwagę trzeba zwrócić na ryzyko związane z krzepnięciem wody w instalacji wodno-kanalizacyjnej, ale także w niektórych punktach instalacji pneumatycznej (kondensat).

Warto uwzględnić także czas potrzebny do osiągnięcia temperatury komfortowej dla pracowników oraz koszt energii. Np. jeśli podczas kilku dni wolnych od pracy temperatura powietrza spadnie do około 0°C, to przed pierwszym dniem roboczym trzeba ogrzać pomieszczenia warsztatowe. Jeśli korzystamy z ogrzewania elektrycznego i mamy plan taryfowy gwarantujący niższe stawki w nocy, korzystniej będzie ogrzać pomieszczenie w nocy przed powrotem do pracy. Nowoczesne, zautomatyzowane systemy grzewcze stwarzają taką możliwość.

Odprowadzanie spalin

Odprowadzanie spalin jest najważniejszym elementem systemu zabezpieczającego pracowników warsztatu przed zatruciem gazami.
Na rynku jest dostępnych wiele konstrukcji różniących się wydajnością, ergonomią (sposobem podwieszenia lub zwijania węży odprowadzających spaliny, konstrukcją zacisków uszczelniających ssawy na rurze wydechowej itp.) i oczywiście ceną.

Podejmując decyzję o zakupie, trzeba ustalić, w jaki sposób planujemy pracę w warsztacie, np. czy silniki pojazdów będą uruchamiane na każdym stanowisku, czy wydzielimy do tego jedno lub dwa stanowiska, a pozostałe przeznaczymy do prac przy zawieszeniu, układzie hamulcowym, nadwoziu itp. Dobrze, jeśli wybrany system umożliwia podłączenie dwóch ssaw, gdyż dzięki temu można bezpiecznie obsługiwać samochody z podwójnym wydechem.

Odprowadzenie spalin można wykonać w wielu wariantach. Dla warsztatów wielostanowiskowych optymalny wydaje się wariant z centralnym odciągiem i wentylatorem o regulowanym przepływie. Niewykorzystywane przewody powinny być zawsze zaślepiane, natomiast moc dmuchawy powinna wystarczać do wytworzenia podciśnienia gwarantującego usuwanie spalin nawet wtedy, gdy silniki obsługiwanych w warsztacie pojazdów pracują na najwyższych obrotach.

Przewody odciągu centralnego można poprowadzić pod posadzką i wyposażyć w gniazda zlokalizowane przy każdym stanowisku. Możliwość odłączenia i schowania nieużywanych rur ułatwia utrzymanie porządku i dostosowanie przestrzeni do wykonywanej naprawy. Problem polega na tym, że dla przeprowadzenia prac trzeba rozebrać część posadzki, dlatego instalację takiego systemu najlepiej przeprowadzić podczas budowy nowego warsztatu
albo gruntownego remontu już istniejącego budynku.

Alternatywnym rozwiązaniem jest poprowadzenie rur pod sufitem i podwieszenie ich końcówek w pobliżu stanowiska. Może to wymagać zastosowania dłuższych rur niż w przypadku instalacji montowanej pod posadzką. Instalacja podwieszona musi pozostawić prześwit umożliwiający obsługę nawet najwyższych modeli pojazdów, które są serwisowane w warsztacie.

Wyposażenie dodatkowe

System odprowadzania spalin powinien być zawsze wyposażony w czujniki wykrywające toksyczne gazy, przede wszystkim tlenek węgla. To ważne, gdyż nawet jeśli zapewnimy idealne przyleganie ssawy do rury wydechowej, ciągle istnieje ryzyko przedostawania się spalin do powietrza przez nieszczelności w układzie wydechowym, silniku i jego agregatach (np. w zaworze EGR). Sygnalizator powinien być zamontowany zgodnie z zaleceniami producenta.

Wyciąg (zwłaszcza jeśli jest dobrze wyciszony lub gdy jego dmuchawa znajduje się na zewnątrz warsztatu) powinien być wyposażony w system ostrzegający o zaniku podciśnienia w przewodach odciągu. Przypadkowe wyłączenie dmuchawy (np. po zadziałaniu zabezpieczenia nadmiarowego) może doprowadzić do sytuacji, w której spaliny z testowanego silnika będą rozprowadzane po warsztacie niezaślepionymi albo nieszczelnymi przewodami do odbioru spalin z innych stanowisk.

Spaliny rozproszone w powietrzu powinny być usuwane przez zasadniczy system wentylacyjny warsztatu, a podczas wykonywania czynności na pojeździe z uruchomionym silnikiem system ten powinien pracować ze zwiększoną wydajnością.

W warsztatach samochodowych trzeba się także liczyć z obecnością w powietrzu gazów innych niż spalinowe. Najczęściej są to: LPG albo CNG, wodór (jeśli ładujemy akumulatory), gazy powstające podczas spawania lub zgrzewania, opary rozpuszczalników, lakierów, środków antykorozyjnych itp.

Obieg powietrza w pomieszczeniu powinien być tak zaprojektowany, aby każdy gaz (niezależnie od jego gęstości) został doprowadzony w pobliże wentylatora i odprowadzony na zewnątrz.

Podział przestrzeni

Efektywność ogrzewania można zwiększyć, dzieląc warsztat na strefy, w których dopuszczane są różne temperatury powietrza. Zastosowanie kurtyn ograniczających mieszanie się powietrza ogrzanego doprowadzonego do zajętego stanowiska z chłodniejszym powietrzem na stanowiskach, na których nikt nie pracuje, pomoże zmniejszyć wydatki na ogrzewanie. Trzeba jednak pamiętać, że w takim przypadku instalacja wentylacyjna powinna mieć wlot powietrza przy każdym czynnym stanowisku. W przeciwnym wypadku odcięcie części warsztatu kurtyną może spowodować, że ciepła część nie będzie należycie wentylowana.

Rekuperacja

Nie jest łatwo optymalnie połączyć systemy wentylacyjne z systemami grzewczymi. Z jednej strony ogrzanie powietrza w zamkniętym pomieszczeniu wymaga zużycia pewnej ilości energii elektrycznej (albo pochodzącej z paliw), z drugiej strony utrzymanie bezpiecznego, sprzyjającego zdrowiu składu powietrza w pomieszczeniu jest możliwe tylko pod warunkiem wymiany części powietrza z otoczeniem.

Rozwiązaniem częściowo skutecznym jest rekuperacja, czyli odzyskiwanie energii cieplnej z powietrza usuwanego do atmosfery. Istnieje wiele praktycznych rozwiązań, ale zazwyczaj stosuje się wymiennik ciepła, w którym powietrze doprowadzane do pomieszczenia opływa element, któremu powietrze wyrzucane do atmosfery przekazuje część ciepła. Im większa powierzchnia kontaktu i różnica temperatur, tym większa sprawność metody. Koniecznym warunkiem uzyskania zwrotu z inwestycji w rekuperację jest konsekwentne wykorzystywanie instalacji wentylacyjnej. Uchylanie drzwi i okien w celu wymuszenia szybkiego przewietrzenia albo zmiany temperatury to strata pieniędzy.

Aby taki system działał, musi być dobrze zaprojektowany, starannie wykonany i regularnie konserwowany. Najlepiej zaplanować to już na etapie budowy nowego warsztatu lub przy okazji gruntownego remontu pomieszczeń warsztatowych.

O ogrzewaniu i wentylacji warto pomyśleć przed jesienią. Prawdopodobnie w niedalekiej przyszłości będziemy musieli rozważyć także instalację systemu klimatyzacji w okresie letnim, bo temperatury powietrza w naszym kraju konsekwentnie rosną. W tym przypadku decyzja jest jednak względnie prosta: albo radzimy sobie bez klimatyzacji, albo zgadzamy się na znaczny wzrost rachunków za energię elektryczną.