Demontaż jest ostatnim etapem cyklu życia samochodu. Dla właściciela to tylko formalność, czasem kłopot i impuls do poszukiwania nowego auta. Z punktu widzenia przemysłu motoryzacyjnego demontaż jest równie ważny, jak produkcja i eksploatacja. To koniec życia produktu, ale jednocześnie początek
przetwarzania materiałów, z których powstaną inne auta.

Prawidłowy demontaż zabezpiecza środowisko przed niebezpiecznymi odpadami, dostarcza surowców wtórnych oraz podzespołów, które można wykorzystać do naprawy innych pojazdów. Złomowanie ma duże znaczenie z punktu widzenia ochrony środowiska, ekonomii i tej części motoryzacyjnego biznesu, która utrzymuje się z napraw i remontów pojazdów używanych. Dlatego wydatki związane z demontażem i korzyści z niego płynące są uwzględniane w ogólnym rachunku zysków i strat branży motoryzacyjnej.

Producenci pojazdów muszą zadbać o recykling już na etapie projektowania. Jednym z warunków uzyskania homologacji na nowy model pojazdu jest udowodnienie, że co najmniej 95% początkowej masy pojazdu stanowią materiały, które będzie można przetworzyć i ponownie wykorzystać. Tak wysoki próg oznacza, że recykling musi obejmować nie tylko najcięższe elementy metalowe, ale także tworzywa sztuczne, szyby klejone i hartowane itp.

Deklaracja nie rozwiązuje problemu recyklingu, ale pokazuje, w którym miejscu została zawieszona poprzeczka. Legalnie działające stacje demontażu muszą stosować takie metody rozbiórki, żeby osiągnięcie założonego progu 95% masy było możliwe. To oznacza staranny demontaż, segregację elementów w zależności od materiału, z którego zostały wykonane, i ścisłą współpracę z firmami, które dysponują skuteczną i bezpieczną technologią przetwarzania.

Stacje demontażu pojazdów muszą spełniać surowe wymagania pod względem bezpieczeństwa dla środowiska. Ograniczenia pojawiają się już na etapie przymiarek do budowy stacji, ponieważ w pierwszej kolejności należy uzyskać decyzję środowiskową, która potwierdza, że demontaż pojazdów w wybranym miejscu można zorganizować tak, żeby nie był nadmiernie uciążliwy dla środowiska naturalnego. Dalsze koszty są związane z uszczelnieniem podłoża, montażem separatorów substancji ropopochodnych, wzniesieniem budynków, zadaszeń, wyposażeniem w wagę i sprzęt do transportu technologicznego.

Przedsięwzięcie wymaga sporych inwestycji, a jego powodzenie zależy między innymi od zapewnienia ciągłego napływu pojazdów do złomowania, skutecznej sprzedaży zdemontowanych podzespołów itp. Ryzyko jest więc znaczne i trzeba je brać pod uwagę od samego początku.

Substancje niebezpieczne

Podczas demontażu z pojazdów usuwa się wszystkie płyny eksploatacyjne: olej silnikowy, resztki paliwa, płyn chłodniczy, płyn hamulcowy, czynnik chłodzący z klimatyzacji, płyn hydrauliczny z instalacji wspomagania, w samochodach ciężarowych i specjalnych także olej hydrauliczny z instalacji hydrauliki siłowej. Znaczna część tych odpadów może być ponownie wykorzystana do produkcji (przede wszystkim olej silnikowy), ale tylko pod warunkiem zachowania właściwych procedur zbiórki i przechowywania przed przekazaniem wyspecjalizowanej firmie.

Przepracowany olej nie może być mieszany z innymi płynami, powinien być przechowywany w szczelnym zbiorniku, bez dostępu powietrza, które przyspiesza utlenianie, oraz w sposób wykluczający kondensację wody w zbiorniku i mieszanie jej z olejem. Odpadami niebezpiecznymi są zużyte wkłady filtrów, które powinny być sprasowane w celu usunięcia resztek oleju, a następnie zabezpieczone i przekazane do utylizacji. Pozostałe płyny eksploatacyjne powinny być gromadzone osobno i w miarę potrzeby przekazywane wyspecjalizowanym podmiotom.

Za niebezpieczne odpady uznaje się także poduszki powietrzne z zachowanym ładunkiem pirotechnicznym, akumulatory rozruchowe (kwasowe) i trakcyjne. W praktyce są one w całości przekazywane firmom specjalizującym się w recyklingu tego typu części.

W zakładzie zajmującym się demontażem do usuwania materiałów niebezpiecznych trzeba wyznaczyć osobne pomieszczenie wyposażone w szczelną podłogę zabezpieczającą przed przenikaniem płynów do gleby oraz w separator produktów ropopochodnych. Wymagane jest również przechowywanie niebezpiecznych substancji w oznakowanych, szczelnych pojemnikach, zabezpieczonych przed wyciekiem.

Części do ponownego montażu

Części pojazdów, które zachowały się w dobrym stanie, po demontażu trafiają na rynek wtórny. Dzięki temu ogranicza się zapotrzebowanie na części zapasowe, a więc także ich produkcję. W ten sposób oszczędza się energię i surowce oraz obniża emisję szkodliwych substancji wykorzystywanych podczas produkcji. Im dłuższy czas eksploatacji raz wyprodukowanego podzespołu, tym lepiej dla środowiska, oczywiście pod warunkiem, że stan danej części nie zagraża bezpieczeństwu ruchu drogowego. Istnieje jednak katalog części samochodowych, których nie wolno ponownie montować. Nie ma znaczenia ich historia, stan faktyczny czy sprawność. Po złomowaniu pojazdu podzespoły z prezentowanej listy powinny być zutylizowane.

Statystyki

Informacje o liczbie i rodzaju złomowanych pojazdów mówią wiele o stanie rynku samochodowego, decyzjach klientów, podaży części zamiennych pochodzących ze złomowanych pojazdów. Interpretując informacje o najczęściej złomowanych markach i modelach, trzeba pamiętać, że należy na nie patrzeć również w kontekście popularności tych aut przed kilkunastu lub dwudziestu kilku laty. Większa liczba złomowań nie musi świadczyć o ponadprzeciętnej awaryjności, można ją wytłumaczyć dużą liczbą zarejestrowanych aut i kiepskim stanem technicznym w chwili pierwszej rejestracji w kraju, po sprowadzeniu z zagranicy.

Prezentowane dane o liczbie i profilu demontowanych pojazdów pochodzą z opracowania Instytutu Badań Rynku Motoryzacyjnego SAMAR, który od wielu lat analizuje różne aspekty krajowego rynku motoryzacyjnego i dostarcza rzetelne raporty ułatwiające podejmowanie decyzji biznesowych.

W roku 2018 zdemontowano rekordową liczbę 504 180 aut, dwa kolejne lata przyniosły spadki: w 2019 było to 468 882 sztuki, w 2020 – 405 204 sztuki. W roku 2021 nastąpił kolejny wzrost, choć rekord nie został pobity: zezłomowano wówczas 485 515 pojazdów.

2/3 samochodów osobowych zezłomowanych w 2021 roku sprowadzono do Polski z Zachodu jako auta używane, o różnym przebiegu; zapewne część z nich była naprawiana po stłuczkach i wypadkach. 15% wszystkich zezłomowanych aut wyprodukowano w 1999 roku. Samochody z roczników 1998, 1999 i 2000 stanowią około 40% wszystkich aut zezłomowanych w 2021 roku.

Piotr Kołaczek