Skrzynia biegów i pozostałe części układu przeniesienia napędu są znane od początku motoryzacji. Wielokrotnie zmieniano szczegóły i usprawniano konstrukcję, by była bardziej wytrzymała, wydajna i wygodniejsza w eksploatacji, ale podstawowe zasady pozostają niezmienne.

W pojazdach napędzanych silnikiem spalinowym skrzynia biegów jest niezastąpiona. W przyszłości zapewne zniknie, bo samochody elektryczne i hybrydowe doskonale obywają się bez niej. Silniki elektryczne mają inną charakterystykę niż silniki spalinowe i mogą zapewnić pożądany moment obrotowy już przy niewielkich prędkościach obrotowych. Rezygnacja ze skrzyni biegów to jeden z argumentów sprzedawców pojazdów elektrycznych na poparcie tezy o wyższości aut elektrycznych (ang. electric vehicle, EV) nad spalinowymi. Usunięcie dużej, masywnej i awaryjnej skrzyni biegów poprawia osiągi pojazdów, o ile oczywiście uda się zaradzić problemom, które stwarzają duże i ciężkie pakiety akumulatorów.

Skomplikowane konstrukcje współczesnych automatycznych i bezstopniowych skrzyń biegów sprawiają, że ich naprawą zajmują się przede wszystkim wyspecjalizowane warsztaty. Wyzwaniem jest zarówno diagnostyka, jak i obsługa. Jazda testowa i odczytanie komunikatów błędów zapisanych w sterowniku nie zawsze pozwalają zdiagnozować przyczynę awarii. Dokładniejszych wskazówek dostarcza sprawdzenie skrzyni na stanowisku testowym. Są to drogie, skomplikowane urządzenia, których cena rośnie wraz z liczbą obsługiwanych skrzyń. Zakup tych urządzeń oraz oprogramowania i dokumentacji do warsztatu, któremu sporadycznie zdarza się naprawić ręczną skrzynię biegów, nie ma uzasadnienia ekonomicznego.

Dlatego rozsądną strategią wydaje się współpraca ze specjalistami i ograniczenie własnego zaangażowania w naprawę automatycznych skrzyń biegów do demontażu i odesłania podzespołu do partnera. Inaczej wygląda sprawa z ręcznymi skrzyniami biegów. Stosunkowo prosta konstrukcja umożliwia wykonanie pełnej diagnostyki i naprawy w warsztacie wyposażonym w zestaw specjalistycznych narzędzi i zatrudniającym mechaników z odpowiednim doświadczeniem, zwłaszcza jeśli uszkodzenie polega na utracie szczelności i wycieku oleju albo dotyczy któregoś z łożysk lub kół zębatych.

Narzędzia

Wśród narzędzi niezbędnych do obsługi skrzyń biegów należy wymienić: zestaw ściągaczy do łożysk, szczypce do pierścieni zabezpieczających, podnośnik do demontażu skrzyni, przyrządy do centrowania tarczy sprzęgła, zestawy do naprawy gwintów i usuwania uszkodzonych śrub, przyrządy do rozłączania półosi itp. Duża różnorodność części stosowanych w skrzyniach pochodzących od różnych producentów sprawia, że skompletowanie zestawu narzędzi umożliwiających bezproblemową obsługę dowolnej skrzyni może być kłopotliwe. Dlatego należy kierować się własnymi doświadczeniami i rozpoznaniem rynku pod względem prawdopodobieństwa zgłaszania się z podobnymi problemami posiadaczy konkretnych marek i modeli samochodów.

Wymiana oleju w skrzyni biegów

Obsługa manualnych skrzyń biegów to nie tylko naprawy. Prawdopodobnie najczęściej wykonywaną czynnością serwisową jest wymiana oleju. Czasami odbywa się to po osiągnięciu przebiegu zalecanego przez producenta, częściej przy okazji wymiany elementów sprzęgła, kiedy z konieczności demontuje się także skrzynię biegów. Praktyka w tym zakresie bywa różna. Można spotkać zalecenia wykonywania serwisów olejowych po 80–100 tys. km albo po 8–9 latach eksploatacji pojazdu. Niektórzy sugerują skrócenie przebiegu między serwisami do 50 tys. km. Fakt, że olej w skrzyni biegów jest obciążany o wiele mniej niż olej silnikowy, nie oznacza komfortowych warunków pracy. W skrzyni także gromadzą się opiłki, olej wchłania wodę z otoczenia i ulega degradacji z upływem czasu.

Wymiana oleju w skrzyni biegów zazwyczaj nie wymaga specjalistycznych narzędzi (poza dopasowanymi kluczami do korka), ale zawsze warto zapoznać się z ofertą hurtowni zaopatrujących warsztat w zakresie gatunków i właściwości olejów, które oferują, oraz dostępności zamienników korków. Korki spustowe do skrzyń biegów, rzadko odkręcane i narażone na oddziaływanie błota, soli i piasku, mogą ulegać korozji i uszkodzeniom, a po odkręceniu „na siłę” mogą zostać uszkodzone i tym samym nie będą się nadawały do ponownego montażu.

W sprzedaży znajdują się części zamienne i komplety naprawcze pasujące do większości popularnych skrzyń biegów. Jak zwykle w takim przypadku różnice dotyczą jakości wykonania, użytych materiałów, a także polityki zwrotów i dostępności. Biorąc pod uwagę fakt, że naprawa skrzyni biegów jest możliwa wyłącznie po dość czasochłonnym i niekiedy kłopotliwym demontażu, warto wybierać części pochodzące od sprawdzonych producentów.

Praca pod obciążeniem i przy dużych prędkościach obrotowych (od strony sprzęgła) sprawia, że niestaranne wykonanie współpracujących ze sobą elementów nieuchronnie prowadzi do ich zużycia. Pojawiają się: zmęczenie materiału, odkształcenia, utrata osiowości, niekiedy pęknięcia zębatek. Spasowanie części nie może być ani zbyt luźne, ani zbyt ciasne. W obu przypadkach efektem będzie obniżenie komfortu jazdy, hałas, utrudniona zmiana przełożeń czy nawet „zakleszczanie” się biegów.

Należy zwrócić uwagę na to, że niektóre koła zębate współpracują z więcej niż jednym ruchomym elementem, dlatego uszkodzenia powierzchni (np. wyłamanie zębów jednego koła zębatego) może spowodować zniszczenie kilku współpracujących części, które również powinny być wymienione podczas naprawy. Zawsze lepiej wybrać nieco zbyt szeroki niż zbyt ograniczony zakres wymiany części. Najlepiej stosować zestawy naprawcze dobrane tak, aby wszystkie współpracujące elementy pochodziły od jednego producenta i z tej samej serii.

Właściwie wszystkie uwagi dotyczące skrzyń manualnych odnoszą się także do skrzyń automatycznych. Największą różnicą jest dodanie siłowników odpowiadających za zmianę przełożenia. W tym przypadku mamy jednak dobudowany układ elektroniczny (a właściwie mechatroniczny) zarządzający pracą skrzyni. Trzeba więc wstępnie zdecydować, który podzespół odpowiada za wadliwą pracę skrzyni: elektronika, napęd czy elementy wykonawcze.

Równie ważne jak części skrzyni biegów są z pozoru mało istotne elementy, np. gumowe osłony półosi napędowych. Pamiętajmy jednak, że to od nich w znacznym stopniu zależy stan układu przeniesienia napędu. Nieszczelności, pęknięcia, źle założone lub skorodowane elementy zaciskające skutkują przedostawaniem się wody do wnętrza i powodują przyspieszoną korozję. Zapas takich części zawsze warto mieć w warsztacie pod ręką.

Szeroka oferta elementów skrzyni biegów i innych części układu przeniesienia napędu marki Starline dostępna jest w sklepie internetowym LKQ ELIT: www.sklep.elitpolska.pl

Piotr Kołaczek