Hamulec zasadniczy w samochodach osobowych jest hamulcem hydraulicznym. Spotyka się wiele wariantów wykonania, ale zasada działania zawsze jest taka sama: naciśnięcie pedału hamulca powoduje wzrost ciśnienia płynu hamulcowego, który przenosi siłę na elementy wykonawcze. Jeśli jednak przyjrzymy się dokładnie wykonaniu układu hamulcowego, okaże się, że producenci stosują różne rozwiązania poszczególnych elementów oraz materiały eksploatacyjne.

Układ hamulcowy jest najważniejszym układem w samochodzie. Każda czynność wykonywana podczas naprawy albo wymiany materiałów eksploatacyjnych musi być przemyślana i precyzyjna, a każda część sprawdzona i starannie przygotowana do montażu.

Płyn hamulcowy

Płyn hamulcowy z czasem traci swoje właściwości. Istnieją dwie najczęstsze przyczyny takiego stanu rzeczy.

1. Do płynu mogą dostać się zanieczyszczenia mechaniczne pochodzące z zacisków hamulcowych lub innych elementów (korozja, opiłki, fragmenty uszczelek).
2. Drugą przyczyną jest wzrost zawartości wody. Płyn hamulcowy ma właściwości higroskopijne, więc chłonie wodę z otoczenia (np. parę wodną z powietrza). W zasadzie powierzchnia kontaktu płynu z powietrzem atmosferycznym jest niewielka (powierzchnia swobodna cieczy w zbiorniczku wyrównawczym), ale z czasem zawartość wody i tak wzrasta powyżej dopuszczalnego poziomu.

Obecnie na rynku dostępne są następujące rodzaje płynów hamulcowych:

• DOT 3 – powszechnie stosowane w XX wieku. Podstawowym składnikiem tych płynów hamulcowych jest eter glikolu – substancja silnie higroskopijna, która łatwo chłonie wodę, co powoduje znaczne obniżenie temperatury wrzenia. Dla nowego płynu tego typu wynosi ona 205°C, a po zaabsorbowaniu wody w stopniu, który powinien skłonić do wymiany płynu – ok. 140°C.
• DOT 4 – ten płyn hamulcowy również jest wytwarzany na bazie eteru glikolu; jest on modyfikacją płynu DOT 3. Kompozycja jest uzupełniana o substancje zmniejszające pochłanianie wilgoci. Świeży płyn powinien wrzeć przy 230°C, a zawierający wodę – w temperaturze ok. 155°C. Wciąż jest to najbardziej popularny rodzaj płynu hamulcowego.
• DOT 5.1 to kolejna wariacja na temat DOT 4. Płyn ten także jest wytwarzany na bazie eteru glikolu, ale udoskonalone dodatki znacznie poprawiają jego właściwości. W stanie fabrycznym ten płyn wrze w temperaturze około 260°C, zawilgocony – przy 180°C. Płyny DOT 3, 4 i 5.1 można mieszać ze sobą bez ryzyka uszkodzenia układu hamulcowego.
• DOT 5 – nowy produkt bazujący na silikonie. Nie jest higroskopijny, więc nie absorbuje wody. Niestety, nie oznacza to, że woda nie może dostać się do podzespołów układu hamulcowego. Ma właściwości zbliżone do płynów DOT 5.1, ale nie wolno mieszać go z płynami zawierającymi eter glikolu.

Przewody hamulcowe

Sztywne przewody hamulcowe mogą być eksploatowane tak długo, jak długo zachowują szczelność i są w dobrym stanie technicznym. Dyskwalifikują je: korozja, zgniecenia czy poważne odkształcenia, które mogą zmniejszyć wytrzymałość przewodów, a także np. wyciek płynu hamulcowego w okolicy połączeń spowodowany odkształceniem kołnierzy uformowanych na końcach przewodów.

Elastyczne przewody hamulcowe powinny być wymieniane zawsze w przypadku zauważenia wycieków albo uszkodzeń mechanicznych pancerza. Są one o wiele mniej wytrzymałe od przewodów sztywnych, więc jakiekolwiek przetarcia czy pęknięcia powierzchni mogą w niesprzyjających okolicznościach przyspieszyć pęknięcie, spowodować wyciek płynu i utratę możliwości hamowania.

Oglądając podwozie i koła samochodu, zawsze warto poświęcić chwilę na sprawdzenie stanu elastycznych przewodów hamulcowych i upewnienie się, czy są one poprowadzone z dala od ostrych krawędzi oraz czy jakaś część (np. oderwana, wygięta, przemieszczona) nie znajduje się niebezpiecznie blisko przewodu.

Większość producentów wyposaża swoje pojazdy w stalowe przewody hamulcowe. Ich niewątpliwymi zaletami są: duża odporność mechaniczna i niska cena surowca. Problemy stwarza natomiast podatność na korozję oraz stosunkowo duża twardość utrudniająca kształtowanie i formowanie końcówek przewodów podczas wymiany. Ta cecha przewodów stalowych sprawia, że wiele warsztatów decyduje się na wykonanie zamienników z innych materiałów, na przykład z miedzi.

Zmiana materiału oznacza zmianę wytrzymałości przewodów na uszkodzenia mechaniczne oraz na rozerwanie. Miękką miedź łatwiej jest kształtować, ale także uszkodzić. Dla przewodów miedzianych maksymalne ciśnienie robocze może wynosić ok. 200 barów, dla przewodów stalowych – ponad 300. Przewody miedziane są rozrywane przy ciśnieniu rzędu 700–800 barów, stalowe wytrzymują ponad 1200 barów. Tak wysokie ciśnienie czynnika roboczego raczej nie zdarzy się w instalacji hamulcowej samochodu osobowego, ale w wielu krajach europejskich instalacja miedzianych przewodów jest niedopuszczalna. Samochód z miedzianymi przewodami nie spełnia warunków homologacji, więc nie może przejść badań technicznych.

Wybierając przewody hamulcowe twarde, trzeba zwrócić uwagę na jakość materiału, z którego zostały one wykonane, oraz na zabezpieczenie powierzchni przed korozją. Zawsze warto sprawdzić cały zwój w poszukiwaniu odprysków lakieru, zagnieceń, załamań itp.

Narzędzia

Większość napraw układu hamulcowego można z powodzeniem wykonać w każdym warsztacie samochodowym. Jeśli jednak mówimy o profesjonalnej obsłudze i naprawie pojazdów, niezbędne okażą się specjalistyczne narzędzia i przyrządy pomiarowe. Należy do nich zaliczyć:

• testery płynu hamulcowego mierzące zawartość wody w płynie (w większości przypadków maksymalna zawartość wody nie powinna przekraczać 1,5%); najczęściej spotyka się testery mierzące opór elektryczny płynu, droższe testery mierzą temperaturę wrzenia;
• zestawy przyrządów do gięcia przewodów stalowych i formowania końcówek; sprzęt dobrej jakości jest drogi, ale niezawodny i umożliwia odtworzenie przewodów o oryginalnym kształcie – z zakończeniami, które zachowają wymaganą szczelność;
• zestawy do odpowietrzania układu hamulcowego – tę czynność w większości przypadków można wykonać, korzystając z improwizowanych narzędzi, ale podciśnieniowy zestaw do odpowietrzania zdecydowanie przyspiesza pracę, ułatwia utrzymanie czystości i gwarantuje skuteczne odpowietrzenie nawet tak kłopotliwych podzespołów, jak regulator ABS.

Płyn hamulcowy jest odpadem niebezpiecznym i może być utylizowany wyłącznie przez wyspecjalizowane firmy.

Płyny hamulcowe zawierają m.in.:

• rozpuszczalniki (etery glikoli alkilenowych),
• środki smarne (poliglikole etylenowe i propylenowe),
• dodatki uszlachetniające (środki antyutleniające, antykorozyjne, stabilizujące).

Większość tych związków chemicznych po usunięciu zanieczyszczeń mechanicznych można wykorzystać ponownie, w sposób bezpieczny dla środowiska. Dlatego zużyty płyn hamulcowy powinien być zbierany i przekazywany do utylizacji. Kłopotliwymi odpadami, które w żadnym przypadku nie powinny trafić do zwykłych pojemników na śmieci, są także przewody elastyczne oraz czyściwo nasiąknięte płynem hamulcowym.

Szeroka oferta wysokiej jakości elementów hydrauliki hamulcowej marki Starline dostępna jest m.in. w sklepie internetowym: www.sklep.elitpolska.pl

Piotr Kołaczek