Łożyska i piasty kół są bardzo prostymi i zarazem bardzo ważnymi elementami układu jezdnego. To one są w pierwszej kolejności poddawane siłom powstającym w czasie jazdy: począwszy od ciężaru pojazdu podczas postoju, po wibracje o różnej amplitudzie, częstotliwości i kierunku działania podczas jazdy po nierównym podłożu.

Lokalizacja łożysk i piast kół naraża te części na uszkodzenia mechaniczne (przez uderzenia kamieni i innych twardych obiektów poderwanych z nawierzchni), zachlapanie wodą, błotem i innymi substancjami znajdującymi się na jezdni lub w gruncie. Dodajmy do tego wysoką temperaturę, a właściwie duże wahania temperatury w krótkim czasie, które piasty zawdzięczają bliskiemu sąsiedztwu tarcz hamulcowych. Kierowcy także nie są bez winy: przekraczanie dopuszczalnego nacisku na oś pojazdu, najeżdżanie na nierówności terenu i krawężniki z dużą prędkością czy brodzenie samochodem w wodzie mogą znacznie skrócić żywotność tych elementów.

Konstrukcja

Podstawową funkcją zespołu piasty i łożyska jest połączenie ruchomego koła pojazdu z nieruchomym elementem podwozia. Istnieje tu kilka możliwości. Pierwszy wariant, stosowany zwłaszcza na tylnych osiach pojazdów z napędem na przednią oś, to piasta przykręcana do koła, opierająca się na osi związanej konstrukcyjnie z podwoziem i mocowana pojedynczą centralną nakrętką, zabezpieczoną dodatkowo przy pomocy zawleczki. Mamy więc nieruchomą wewnętrzną bieżnię łożyska i ruchomą bieżnię zewnętrzną. To rozwiązanie spotyka się przede wszystkim w samochodach z hamulcami bębnowymi.
Drugi wariant polega na przymocowaniu obudowy piasty do elementu podwozia (koło jest przykręcane do osi piasty). Tak więc mamy nieruchomą bieżnię zewnętrzną łożyska i ruchomą bieżnię wewnętrzną.
Bardziej skomplikowany jest montaż piast osi przedniej, zwłaszcza w samochodach z napędem na przednią oś. Tam piasta jest wciskana w otwór zwrotnicy, a bieżnia zewnętrzna jest nieruchoma. Bieżnia wewnętrzna (ruchoma) jest związana z czopem przegubu półosi napędowej z frezem i gwintem.

Objawy uszkodzeń

Objawy uszkodzeń łożysk i piast kół są łatwe do przewidzenia. Skoro mamy do czynienia z układem złożonym z dwóch części: jednej na stałe związanej z pojazdem, a drugiej ruchomej, obciążonej masą koła, łożyskowanej i obciążanej dynamicznie w każdej płaszczyźnie, to możemy oczekiwać: efektów akustycznych towarzyszących tarciu powierzchni, wzajemnemu przemieszczaniu się bieżni uszkodzonych łożysk itp. Będą to piski, stuki o różnym natężeniu i częstotliwości, zwykle zmieniające się wraz ze zmianą prędkości pojazdu. Drugi rodzaj objawów to luzy i bicia wyczuwalne po podniesieniu pojazdu, podczas obracania koła. Trzeci typ objawów to podwyższona temperatura piasty spowodowana zwiększonym tarciem elementów łożyska. Ten objaw jest stosunkowo trudny do zauważenia ze względu na wspomnianą bliskość tarczy hamulcowej. Bez kamery termowizyjnej lub dotykania piasty bezpośrednio po zatrzymaniu trudno orzec, skąd promieniuje ciepło.
W niektórych przypadkach o diagnozie przesądzają oględziny oczyszczonej piasty: widoczne odkształcenie, pęknięcia lub brak pierścieni uszczelniających łożyska czy korozja z reguły nie pozostawiają wątpliwości.

Naprawa

W najprostszym przypadku, kiedy mamy do czynienia z piastą nierozbieralną, naprawa sprowadza się do demontażu zużytej piasty, oczyszczenia i zabezpieczenia miejsca mocowania, ustawienia i ustalenia pozycji nowej piasty, a następnie dokręcenia śrub mocujących momentem zalecanym przez producenta. Spotyka się kilka wariantów konstrukcyjnych piast nierozbieralnych. Mogą one np. zawierać w jednej obudowie nadajnik impulsów dla systemu ABS albo (co zdarza się rzadko) stanowić połączenie piasty, łożyska i tarczy hamulcowej. W każdym przypadku procedura wymiany będzie zawierała dodatkowe punkty.
W starszych pojazdach stosuje się piasty rozbieralne, w których łożysko/łożyska można zdemontować i wymienić niezależnie od całego elementu. Technicznie rzecz biorąc nie jest to skomplikowane, ale wymaga posiadania prasy warsztatowej, przy pomocy której wyciśniemy uszkodzone i zamontujemy nowe łożysko. Potrzebna jest też cierpliwość, dokładność i ostrożność. Operacja wymaga działania dużą siłą na stosunkowo niewielkiej powierzchni, a wciskane łożysko musi być precyzyjne i ułożone, ponieważ jego przekoszenie doprowadzi do zaklinowania części w piaście. Z tej sytuacji trudno wybrnąć bez uszkodzenia łożyska, trzeba się więc liczyć z dodatkowymi kosztami.
Przed wciśnięciem nowego łożyska trzeba dokładnie oczyścić piastę i sprawdzić jej stan techniczny. Pęknięcia czy wżery spowodowane przez korozję dyskwalifikują piastę z dalszej eksploatacji. Jeśli podejmiemy decyzję o wymianie piasty wraz z łożyskiem, warto poszukać w sklepie z częściami kompletnego, zmontowanego bloku piasta – łożysko.
Nieco bardziej kłopotliwa jest wymiana piasty przedniej w pojazdach przednionapędowych. Komplikacja wynika z konieczności wciskania piasty w otwór zwrotnicy, co wymaga wprawy i oprzyrządowania.
Bez względu na rodzaj piasty wszystkie czynności należy wykonywać z należytą starannością, zwracając uwagę na właściwe założenie elementów ochraniających piastę przed zabrudzeniem. Wymiana piasty powinna być okazją do dokładnego oczyszczenia i skontrolowania najbliższej okolicy przede wszystkim pod kątem głębokiej korozji, pęknięć, odkształceń oraz uszkodzeń twardych i elastycznych przewodów hamulcowych.
Należy liczyć się z ryzykiem uszkodzenia skorodowanych i zapieczonych śrub mocujących piastę. Przyda się poręczny, kompaktowy klucz udarowy z dobrze dopasowanymi nasadkami. Warto poświęcić nieco czasu na dokładne oczyszczenie łbów śrub i podanie (od drugiej strony) preparatu ułatwiającego wykręcanie. Szacując czas wykonania usługi, trzeba pamiętać o potencjalnym ryzyku zerwania śruby, co znacznie wydłuży całą operację.

Co wybrać?

Piasty i łożyska charakteryzują się stosunkowo długą żywotnością, choć wiele zależy od sposobu eksploatacji pojazdu. W większości przypadków po naprawie samochód będzie jeździł przez wiele lat, zanim przyjdzie pora na kolejną wymianę piasty. Biorąc pod uwagę fakt, że ceny piast (nawet bardzo dobrej jakości) nie są specjalnie wygórowane, warto stawiać na części pochodzące od uznanych, sprawdzonych producentów. Kupowanie części przypadkowych, najtańszych, niewiadomego pochodzenia grozi szybkim zużyciem i koniecznością wykonania kolejnej naprawy po krótkim czasie eksploatacji.

Piotr Kołaczek