Niektóre zadania wykonywane w warsztacie samochodowym narażają mechaników na poważne urazy. Najbardziej uciążliwe są czynności, które zmuszają do długotrwałego przebywania w wymuszonej, niewygodnej pozycji, oraz te, które są związane z podnoszeniem, przenoszeniem lub podtrzymywaniem ciężkich przedmiotów.
Manipulowanie częściami i podzespołami o dużej masie może doprowadzić do urazów zewnętrznych, takich jak stłuczenia, złamania, zwichnięcia czy skaleczenia. Możliwe są również urazy wewnętrzne, np. naderwanie ścięgien, przyczepu mięśnia, pęknięcia i złamania kości. Może do nich dojść w wyniku uderzenia albo silnego napięcia mięśni w nieodpowiedniej pozycji.
Urazy mogą powstać u więcej niż jednej osoby. Jeśli czynność wykonywana jest przez dwóch mechaników, upuszczenie ciężaru przez jednego z nich może spowodować uraz u drugiego. Warto przy tym pamiętać, że przyczyny wypadku mogą być niezależne od przygotowania i doświadczenia mechanika.
Jedną z częstych przyczyn występowania wypadków przy pracy (także w warsztacie samochodowym) jest błędna ocena sytuacji. Co zatem możemy zrobić, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia urazów i wypadków przy przenoszeniu ciężkich podzespołów?
Zabezpieczenia
Bezpieczna praca z ciężkimi podzespołami wymaga konsekwentnego stosowania kilku prostych zasad.
Po pierwsze: nie wierz beznamiętnie swoim oczom. Jeśli nie wiesz, ile waży część, którą chcesz podnieść, załóż, że jest cięższa, niż na to wygląda, i zastosuj nadmiarowe zabezpieczenia.
Po drugie: jeżeli podnosisz coś rękami, zadbaj o to, aby wysokość podnoszenia była jak najmniejsza. Np. jeśli chcesz dopasować jakiś podzespół przed ostatecznym montażem, podnieś go wstępnie na podnośniku czy platformie lub podwieś na suwnicy – tak, aby Twój wysiłek odpowiadał za przemieszczenie elementu tylko o kilka centymetrów. Jeśli ciężar wymknie Ci się z rąk, nie zdąży rozpędzić się do dużej prędkości i zostanie podparty przez zabezpieczenie.
Po trzecie: nie ufaj podnośnikom. Każdy mechanizm może zawieść, a każdy podnośnik może się złożyć. Równolegle z podnośnikiem stosuj jako ostateczne zabezpieczenie atestowane kobyłki warsztatowe. Jeśli używasz podnośnika, który po awarii lub utracie zasilania konstrukcyjnie wymusza powolne opadanie podniesionego przedmiotu, upewnij się, że w czasie pracy masz wolną drogę ucieczki spod ciężaru (np. samochodu, silnika itp.).
Po czwarte: pracuj ze sprawnym sprzętem. Nawet nowy podnośnik łańcuchowy nie zagwarantuje bezpiecznego wyjęcia silnika spoczywającego na sparciałym, naderwanym czy zabrudzonym olejem zawiesiu pasowym.
Jeśli asekurujesz innego pracownika, upewnij się, że masz dość miejsca, żeby zareagować, a twoje dłonie znajdują się w takim położeniu, że zostaną łagodnie obciążone upuszczonym ciężarem, a nie gwałtownie uderzone. Sprawdź, czy zabezpieczenie uniemożliwia upadek ciężaru na nogi i stopy.
Czego używać?
Istnieje szeroka gama urządzeń, które można wykorzystać do podnoszenia ciężkich podzespołów. Niektóre są uniwersalne, inne lepiej sprawdzają się podczas pracy w kanale, a jeszcze inne są wygodniejsze po zastosowaniu podnośnika samochodowego. Są też i takie, które montuje się na stałe, oraz takie, które są łatwe do przewożenia. Najważniejszym kryterium wyboru nie powinna być cena, tylko bezpieczeństwo, funkcjonalność i wygoda użytkowania, a więc pośrednio także preferencje mechaników zatrudnionych w warsztacie.
Istnieje grupa tzw. klasyków, czyli konstrukcji sprawdzonych od dziesięcioleci, które zawsze będą skuteczne, jeśli tylko zostaną odpowiednio wykonane. Dlatego zawsze zwracajmy uwagę na jakość: ten sam żuraw warsztatowy może być wykonany z wielu gatunków stali. Jeden (często ten droższy) przeżyje swojego właściciela, inny (kupiony w wyjątkowo atrakcyjnej cenie) odkształci się po pierwszym użyciu, a po drugim lub trzecim pęknie albo się zakleszczy.
Kobyłki
Kobyłki to uniwersalne podstawki zdolne podtrzymać podnoszony podzespół lub nawet cały pojazd. Solidne i atestowane kobyłki nie są tanie, ale dają uzasadnione poczucie bezpieczeństwa. Nic nie powinno zwalniać ze stosowania tego zabezpieczenia, jeśli wchodzimy pod pojazd. Kobyłki spełnią swoją rolę, jeśli zostaną ustawione na twardym, równym podłożu.
Podnośnik do skrzyni biegów
Podnośnik do skrzyni biegów często jest zbudowany z użyciem siłownika hydraulicznego. Najczęściej ustawiany jest on na podłodze warsztatu pod autem ustawionym na podnośniku kolumnowym albo opierany o solidną belkę ułożoną w poprzek kanału. Jego zadaniem jest odciążenie rąk mechanika podczas odkręcania śrub łączących obudowę skrzyni biegów z blokiem silnika. Później, podczas montażu, regulowany wysuw podnośnika ułatwia ustawienie obu elementów w osi.
Dźwignik hydrauliczny warsztatowy
Wygodny, bezpieczny, uniwersalny, a przede wszystkim bezpieczny dźwignik hydrauliczny nie należy do urządzeń najtańszych. Żelazna rama wsparta na podwoziu z wyposażonymi w hamulce kółkami umożliwia bezproblemowe wyjęcie silnika lub dowolnego innego elementu, który można podnieść od góry pojazdu. Ramię wyposażone w stalowy hak umożliwia podniesienie ciężaru o masie 500 kg lub większej.
Dobrej jakości podwozie, w połączeniu z gładką, pozbawioną progów i podjazdów podłogą, daje w zasadzie pełną swobodę podnoszenia i przemieszczania ciężaru w obrębie warsztatu lub załadowania go na skrzynię ładunkową niewysokiego pojazdu.
Podnośnik łańcuchowy
Podnośnik łańcuchowy to konstrukcja wykorzystywana w warsztatach samochodowych od niepamiętnych czasów. Nie potrzebuje on ani silnika elektrycznego, ani oleju hydraulicznego, a bywa wykorzystywany do podnoszenia, ale także do punktowego działania znaczną siłą
(np. przy prostowaniu nadwozia). Pamiętajmy, że ważne jest odpowiednie zamocowanie podnośnika. Jeśli ma być on elementem żurawika warsztatowego, dołóżmy starań, żeby ramię działania siły po podwieszeniu największej oczekiwanej masy nie było zbyt długie. To z jednej strony ogranicza zasięg żurawia, ale z drugiej zabezpiecza przed wyłamaniem ramienia i upadkiem przenoszonego ciężaru.
Doskonałym połączeniem jest podnośnik łańcuchowy zintegrowany z wózkiem poruszającym się po solidnej belce wmurowanej pod sufitem. Powstaje w ten sposób suwnica dająca sporą swobodę manipulowania ciężarem – oczywiście pod warunkiem, że między stanowiskiem warsztatowym a ścianą boczną zostanie zachowana wystarczająca odległość.
Zawiesia
Zawiesia stanowią nieodzowny dodatek do niemal każdego podnośnika. Dzięki nim można bezpiecznie podeprzeć albo podwiesić każdy silnik lub zespół silnika ze skrzynią biegów. Dobrze jest mieć kilka kompletów zawiesi o różnych długościach i zawsze w dobrym stanie technicznym. Zawiesia powinny być czyste, bez śladów uszkodzeń, a przede wszystkim – atestowane. Za jakość trzeba oczywiście zapłacić, ale bezpieczeństwo jest najważniejsze.
Podnośniki słupkowe (butelkowe)
Podnośniki słupkowe (butelkowe) to urządzenia wszechobecne i bardzo popularne. Cechują się zazwyczaj prostą konstrukcją oraz dużą wytrzymałością i żywotnością. Są zaskakująco uniwersalne: sprawdzają się na drodze, kiedy trzeba wymienić koło, ale też w warsztacie – np. do szybkiego podniesienia pojazdu albo dokładnego pozycjonowania montowanego podzespołu w pionie. Są one także wykorzystywane jako elementy napędowe w fabrycznych i wytwarzanych samodzielnie prasach warsztatowych.
Podnośniki słupkowe (butelkowe) to najczęściej urządzenia niemal bezobsługowe, ale poświęćmy im minimum uwagi. Pamiętajmy o wymianie i uzupełnianiu płynu hydraulicznego, o okresowej kontroli szczelności i usuwaniu rdzy, a także o sprawdzaniu stanu zaworu służącego do zmniejszania ciśnienia (składania podnośnika). Podnośnik nie może pracować zbyt lekko ani przeciekać, bo grozi to nagłym spadkiem ciśnienia i opadnięciem podnoszonego pojazdu/elementu. Kupując takie urządzenie, wybierajmy podnośniki z zapasem udźwigu.
Rozkład masy
Demontaż podzespołu sprawia, że zostaje przerwane sztywne połączenie między dwiema lub większą liczbą masywnych części. Podpieramy jedną – tę, którą chcemy wyciągnąć z pojazdu, z reguły lżejszą. Na niej skupiamy uwagę, bo to ona może upaść. Cięższa, wciąż zamocowana w pojeździe część wydaje się bezpiecznie stabilna. I z reguły tak jest, jeśli pojazd jest ustawiony na płaskiej nawierzchni i został zabezpieczony przed przemieszczeniem. Pamiętajmy jednak, że po wyjęciu całego silnika (albo silnika i skrzyni biegów) rozkład masy pojazdu zmienia się radykalnie. Przód staje się lżejszy czasami o ponad 200 kg. Zanim zaczniemy operację, upewnijmy się, czy odciążenie przedniej osi nie spowoduje przemieszczenia pojazdu albo uniesienia jego przodu.
Bezpieczeństwo przede wszystkim
Podnośniki powinny być eksploatowane zgodnie z przeznaczeniem i instrukcją obsługi i nie ma tu miejsca na jakiekolwiek kompromisy, gdyż stosowanie tych urządzeń niezgodnie z przeznaczeniem lub „rozszerzanie” ich możliwości grozi poważnym wypadkiem lub kalectwem.
Przykładów takich niewłaściwych działań nie trzeba szukać zbyt daleko. Na wyposażeniu wielu warsztatów znaleźć można hydrauliczny podnośnik słupkowy. Ktoś mógłby wpaść na pomysł, aby taki podnośnik wyposażyć w przedłużacz z rurki, dzięki któremu teoretycznie można podeprzeć np. skrzynię biegów w samochodzie stojącym na podnośniku kolumnowym. Na pierwszy rzut oka konstrukcja przypomina specjalistyczny podnośnik produkowany właśnie w tym celu. Tyle tylko, że „przedłużacz” z rurki łatwo przesuwa się w poziomie, grożąc ześlizgnięciem z podnośnika albo obudowy skrzyni biegów.
Takie i jakiekolwiek inne „rozszerzanie możliwości” podnośnika jest oczywiście zabronione i może być śmiertelnie niebezpieczne. Pamiętajmy, że jedynym źródłem sprawdzonej, fachowej wiedzy nt. bezpiecznego sposobu użytkowania podnośników i innych urządzeń wykorzystywanych do podnoszenia i podtrzymywania ciężkich podzespołów są instrukcje obsługi.
Piotr Kołaczek